17:47
สะท้อนภาพสังคมในอุดมคติ
ลักษณะวัดที่ดีและเหมาะสมนั้น มีปรากฏอยู่ในพระราชดำริของพระเจ้าพิสารซึ่งทรงหาสถานที่อันเหมาะสมที่จะให้เป็นที่ประทับแก่พระศาสดาพร้อมทั้งพระสงฆ์นั้นโดยได้แสดงถึงลักษณะของวัดที่เหมาะสม ดังมีปรากฏในวินัย มหาวรรคความว่า
“ พระผู้มีพระภาคพึงประทับอยู่ ณ ที่ไหนหนอจึงจะเป็นสถานที่ไม่ใกล้ไม่ไกลจาก
บ้านนัก สะดวกด้วยการคมนาคม ควรที่ประชาชนผู้ต้องประสงค์จะเข้าไปเฝ้าได้
ทั้งกลางวันไม่พลุกพล่าน กลางคืนเงียบสงัดเสียงไม่กึกก้อง ปราศจากลมแก่ชนที่
เดินเข้าออก ควรเป็นที่ประกอบกิจของผู้ต้องการที่สงัด และควรเป็นที่หลีกเร้นอยู่
ตามสมณวิสัย(วิ. มหา. 4/59/50
วรรณกรรมคำสอนอีสานได้กล่าวถึงศาสนสถานที่เกี่ยวกับวัดไว้ก็มีไม่ชัดเจน แต่เป็นรูปแบบทั้งสองอย่างที่ต้องอาศัยกันคือทั้งศาสนสถานกับศาสนบุคคล(……..)
๓.๑.๒ ความเชื่อในเรื่องบุญ-บาป ชาวบ้านเชื่อว่าทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่ว ถ้าใครทำดีความดีจะตอบสนอง และถ้าใครทำชั่วความหรือผลกรรมนั้นจะตอบสนอง เช่น
“ อย่าสุหวังสุขย้อนบุญเขามาเพิ่ง
สุขกะสุขเพิ่นบุญบ่มากุ้มฮอดเฮา”ฯ
“ คันสิให้แต่บุญมาค้ำบ่ทำกรรมมันบ่แหม่น
คอยแต่บุญส่งให้มันสิใดบ่อนฮอดใด
คือจั่งเฮามีข้าวบ่เอากินมันบ่อิ่ม
มีลาบงัวซ้ำบ่ขุ้ยทางท้องสิห่อนเต็มฯ
ให้ไปฮักษาศีลสร้างภาวนานำเพิ่น
ให้พวกเจ้าพี่น้องจำไว้ย่าสิสอนฯ
เพิ่นว่าวันศีลนั้นให้ทำบุญตักบาตร
คันผู้ใดอยากขึ้นเมืองฟ้าให้หมั่นทานฯ
ให้หมั่นทำขัวข้ามยมนาให้มมฝั่ง
หวังนิพพานไจ้ไจ้ ปานนั้นจั่งเผื่อพอฯ
ให้เจ้าคึดต่อไว้ ฮีตฮ่อมทางเทียว
ทางไปนิระพาน ยืดยาวยังกว้างฯ
อันว่าหนทางเข้า นิระพานพ้นโศก
มีแต่บุญอ้อยต้อยหลายน้อยให้หมั่นทำ แม่ท้อนฯ๑
๓.๑.๓ ความเชื่อเรื่องนรกสวรรค์ ชาวอีสานเชื่อว่านรกสวรรค์มีจริง เมื่อตายไปแล้วจะไปอยู่สวรรค์หรือนรกนั้นขึ้นอยู่กับผลบุญหรือกรรมที่ได้ทำเอาไว้ก่อนที่จะตาย ดังปรากฏในบทผญา ดังนี้ คือ
“ทางไปสวรรค์มันฮกทางไปนฮกมันแปน”ฯคันผู้ใด๋อยากขึ้นเมือฟ้าให้หมั่นทาน”ฯ
“ทางหากมีสองเส้นทางเทิงทางลุ่ม ทางเส้นใต้ลงหม้อแผ่นทองแดง
มันหากลงไปไหม้ในอบายเบื้องต่ำ คันแม่นทางเส้นนี้หลายหล้าอย่าเทียว
ให้หลานเทียวทางเส้นเมือเทิงเส้นซื่อ ทางเส้นนี้ไปทางห้องฮ่อมสวรรค์
มันหากเป็นทางเข้านีรพานแก้วแก่น ขอให้หลานอ่อนน้อยคะนิงไว้แว่นแยง
ขอให้หลานย้างย้ายเทียวขึ้นสู่สวรรค์ แม่นั้นท้อนบ่มีใผหนีได้เวรังหากเทียมอยู่
เวรมาฮอดแล้วซิไปเว้นทีใด บ่มีใผเถียงได้ เวรังหากเป็นใหญ่
เวรตายวายเกิดขึ้นหนีเว้นหลีกบ่เป็น มันก็ตายไปตกอเวจีอยู่นานในหม้อ
นาฮกไหม้ ทั้งคิงจมอยู่
ทนทุกข์ฮ้อน แถมซ้ำเวทนา
เจ้าก็ ฮักษาศีลไว้ ผองซีวังเท้าชั่ว
คันว่า บรมิ่งเมี้ยน เมือฟ้าสู่สวรรค์๒
