17:59
การคู่ครอง
การเลือกคู่ครองนั้นน่าจะได้รับอิทธิพลมาจากวรรณเรื่องท้าวคำสอนเพราะได้บอกถึงนรลักษณ์ของสตรีที่ชายควรจะเลือกภรรยาอย่างไร และได้แนะนำว่าควรเลือกอย่างไหนจึงจะทำให้ชีวิตคู่มั่นคง แบบที่หนึ่งให้เลือกเอาสตรีที่ทำอาหารอร่อยก็เชื่อว่าหญิงนั้นเหมาะสมที่จะได้เป็นศรีภรรยาและหญิงนั้นยังนับว่าเป็นผู้มีวาสนาดีอีกด้วย เช่น ญิงใดทำกินพร้อมพอเกลือพอปลาแดก ญิงนั้นเป็นข่อยท่านฮ้อยชั้นก็ควรให้ไถ่เอาท้าวเอย1 (หญิงใดทำอาหารอร่อยพอเกลือพอปลาร้า หญิงนั้นเป็นทาสรับใช้ท่านร้อยชั้นควรให้ไถ่เอามาเป็นภรรยาท้าวเอย)ในการกำหนดรูปลักษณ์ของสตรีตามทัศนะของชาวอีสานนั้นยังได้มองถึงลักษณะภายนอกมาเป็นเกณฑ์ตัดสินโดยภาพรวมได้ดังนี้คือ ลักษณะริมฝีปาก นั้นหญิงใดมีริมฝีปากดำเชื่อว่าจะเป็นคนโลเลในรักในตัณหาและมีจิตใจต่ำไม่ควรเอามาเป็นภรรยา และดูถึงลักษณะเท้าและมือตลอดถึงขาว่า หญิงใดที่มีเท้ามือสวยงาม แต่ต้นขาและหน้าแข้งใหญ่ทึบ เชื่อว่าจะเป็นคนโลภโมโทสัน ทำงานอะไรไม่ค่อยรุ่งเรือง และถ้าหญิงใดมีใบหน้างอหักเหมือนเคียว ก็เชื่อว่าจะเป็นคนที่พบแต่ความยากจนในภายหน้าไม่ควรนำมาเป็นภรรยา เมื่อดูใบหน้าแล้วยังให้ดูถึงฟันว่ามีลักษณะอย่างใด คือหญิงใดที่ฟันหน้ายาวเกินไป ไม่เป็นปกติ เชื่อว่าอะไรเป็นคนเลี้ยงลูกไม่เป็น ดังนั้นจึงไม่ควรนำมาเป็นภรรยา
ลักษณะรูปร่างหญิงใดก็ดีที่มีรูปทรงกลมหน้าอกใหญ่แต่ตะโพกเล็ก บอกว่าหญิงนั้นเป็นคนมีกรรม จะพบแต่ความทุกข์ความเศร้าอยู่ตลอดไป ลักษณะใบหูและเรือนผมว่าหญิงใดที่มีใบหูสั้น และมีผมสีดำสวยงาม เชื่อว่าเป็นหญิงที่จะเป็นคนทำมาค้าขายเจริญก้าวหน้า ควรเลือกเอามาเป็นภรรยา และได้กล่าวถึงหญิงที่มีลักษณะหลังสูงเหมือนหลังเต่า เชื่อว่าหญิงคนนั้นจะเป็นคนมีความชื่อสัตย์ต่อสามี คือ
ญิงใดตีนสูงขึ้นคือหลังเต่าดองเต่า ญิงนั้นใจซื่อแท้ประสงค์ต่อผัว
ก็บ่เล่นชู้เสียจากผัวตนดีท่อใจฮักต่อผัวคีค่อย ญิงนั้นทำการสร้างอันใดก็หากฮุ่งเฮือง
แม่นว่าจมฮอดพื้นนทีแล้วก็เล่าฟูแท้นา 27/น้อย
(หญิงใดหลังเท้าสูงขึ้นคือหลังเต่าหญิงนั้นใจซื่อสัตว์ต่อสามี ไม่จิตใจจะเล่นชู้เสียจากสามีตน หญิงนั้นทำการสร้างอะไรก็เจริญรุ่งเรือง ถึงแม่จะตกอับถึงพื้นดินแล้วก็เจริญขึ้นมาได้) และยังกล่าวถึงการพูดจาของสตรีว่ามีลักษณะเสียงพูดว่าหากหญิงใดที่เวลาพูดแล้วยิ้มไปด้วยหรือยิ้มก่อนแล้วค่อยพูด เชื่อว่าหญิงคนนั้นเป็นคนมีบุญใครได้มาเป็นภรรยาก็จะมีความสุข ดังคำสอนว่า
ญิงใดเสียงใสแจ้งหัวแกมทุกเมื่อ ญิงนั้นสุขลื่นล้นคำไฮ้บ่มี
ควรที่เอาแจ่มเจ้าเป็นมิ่งเมียขวัญ บุญนางมีแต่หลังหลายชั้น 3
(หญิงใดเสียงใสแจ่มแจ้งยิ้มก่อนค่อยพูด หญิงนั้นสุขลื่นล้นสิ่งร้ายไม่มี ควรที่เอาเป็นศรีภรรยาเพราะว่าบุญนางมีแต่หนหลัง) ทั้งชายและหญิงการเลือกคู่ครองนั้นควรเลือกให้ดีอย่าได้เลือกเอาตามใจตนเองเป็นใหญ่ สุภาษิตอีสานสอนในด้านนี้ว่า
ญิงใดเป็นหม้ายสามผัวได้จาก อย่าเอาเข้าฮ่วมห้อมเป็นแก้วมิ่งเมีย
ชายใดทั้งบวชแล้วสึกออกสามที อย่าได้ทำสหายเกาะเกี่ยวมือมันนั้น 4
(หญิงคนใดเป็นหม้ายสามผัวอย่าได้เอามาร่วมเรือนเป็นภรรยา และชายคนใดที่บวชแล้วสึกถึงสามครั้งก็อย่าได้นำมาเป็นเพื่อนสหาย) หมายถึงเป็นคนที่มีจิตใจไม่แน่นอนทำอะไรไม่ค่อยจริงจังไม่ควรนำเอามาเป็นเพื่อนและสามีหรือเอามาเป็นภรรยา ) เป็นการสอนในการครองเรือนให้มีความสุขที่เป็นข้อปฏิบัติสำหรับสามี ดังนั้นผู้ชายจึงควรทำหน้าที่ของตนเองให้เติมที่ตามที่ควรทำดังนี้คือ
๑) สอนให้รู้จักเลือกสามีที่มีปัญญาดังนี้
เพิ่งเอาผัวให้หาแนวนักปราชญ์นั้นเนอ ใจฉลาดฮู้คลองแท้สั่งสอน
หญิงใดได้ผัวนามนักปราชญ์ เป็นที่กล่าวเว้ายอย่องทั่วแดน
๒) สอนให้รู้จักการปฏิสันถาร
ยามเมื่อวงศาเซื้อทางไกลมาฮอด มักก็ปูสาดไว้จำให้นั่งเทิง
แล้วค่อยเว้าต่างแม่มาดาร มันก็ทำกระบวนเหมือนพ่อบ้านใจกว้าง
๓) สอนให้รู้ลักษณะชายดีหรือเลว
ชายใดใจโถงหลิ้นบ่มีหวนหาเมื่อ ผมหมีดเกลี้ยงน้ำมันไล้ลูบเลิง
แล้วเล่าบายเอาเหล้ามากินบ่มีเหือด คำปากร้ายฟู่ฟู่ความเว้าแต่โต
เฮ็ดเวียกให้เพิ่นย่องหาร่วมสาวเห็น กลางคืนเป็นกลางเว็นเที่ยวละเลนอนค้าง
มันก็โวโวเว้าคำจาบ่เห็นแก่ใผนั้น ทำเพศเพียงสกุลเซื้อลูกเสือ
ฝูงนี้นักปราชญ์เขาหลีกหนีเว็นไกล แม่นว่าเซินเซอโสมให้ค่อยเอาใจเว้น
๕) สอนให้รู้การทำบุญให้ทาน
อันหนึ่งเจ้าลุกแต่เช้าประสงค์แต่งจังหัน ยามเมื่อบายของทานให้ส่วยสีสรงล้าง
ซื่อว่ากินทานนี้ทำตัวให้ประณีต อันว่าผมเกศเกล้าเคียนไว้อย่าให้มาย
ให้ค่อยทำเพียรตุ้มเสมอยุงซุมเหยือ อย่าได้เฮ็ดตู้เตื้อตีนซิ่นไขว่พานั้นเนอ
บาดว่าบาปซอกดั้นใผบ่ห่อนหวนเห็นลูกเอย
๖ สอนให้รู้จักรักนวลสงวนเพราะผู้หญิงเปรียบเหมือนข้าวสาร
อย่าได้ทำการชู้หลายชายมักพาบกันนั้น เป็นดังไซใส่แล้วปลายไม่ถืกลมนั่นแล้ว
อันหนึ่งเป็นดังศาลากว้างทางหลวงหลังใหญ่ ซูคนสู่แวเข้าเซาแล้วก็เล่นหนีลูกเอย
หญิงใดแฮงสงวนสู้ตัณหากามโลก ฝูงหมู่เทพท่อนไท้เห็นแล้วถ่มน้ำลาย
แม่นว่ามีของได้อันใดบ่ประเสริฐ แม่นว่ามีลูกน้อยความไห้บ่เหือดคีง
๗ สอนให้รู้จักฟังธรรมด้วยใจศรัทธาอย่าไม่เล่นหูเล่นตากับชายหนุ่มเดียวบุญไม่ได้เต็มที่
ยามเมื่อมหาเณรน้อยตั้งสูตรมหาชัย ให้เจ้ายอกระพุ่มมือใส่หัวประสงค์น้อม
ผายแผ่บุณโตสร้างสนองคุณพ่อแม่ อย่าได้เห็นแก่เว้าเชิงชู้สวากเสน่ห์
คำปากยังกล่าวต้านเรียกว่าเอาบุญ ใจเล่ายังพาโลกล่าวคำเซิงชู้
บุญบ่มีหวังค้างคาตัวพอถองคีงแล้ว อาบน้ำเจ้าบ่ตั้งต่ออันนั้นใจวอนแวนรีบ
เอาบุญมาคว่าได้บาปร้ายกรรมต้องตื่มเลิง
๘) สอนให้รู้จักทำสังฆทานและเปรียบเทียบไม่ให้หญิงเข้าใกล้ชิดพระดังนี้
อันหนึ่งยามเจ้าบายของไปแจกทานนั้น ใจอย่าคิดโลดเลี้ยวเห็นใกล้แก่สมณ์
อย่าได้อคติด้วยของทานเสมอภาคกันเนอ อย่าได้เห็นแก่สังฆะเจ้าคีงเลื่อมจึงค่อยทาน
อันหนึ่งอย่าได้เข้านั่งไกล้เคี้ยวหมากนานลุก ชาติที่แนวมหาเถรดั่งกุญชโรย้อย
เพิ่นหากลือซาช้างพลายสีดอตัวอาจ ใผอยู่ลอนนั่งใกล้งาช้างซิเสียบแทงแล้ว
อันหนึ่งอย่าได้ซำเซียแวมหาเถรยามค่ำ บ่แม่นแนวลูกช้างคุมคล้องบาปซิกิน
๙) สอนให้รู้จักเก็บสิ่งของให้เป็นระเบียบเรียบร้อย
อันหนึ่งยามใดเจ้าอยู่ห้องหนแห่งเฮือนตน ให้ซ่างแปลงกระบวนให้สมสิ่งเฮือซ้าวค้า
อย่าได้แปลงกระบวนให้สมคือเฮือซ่วง ฝูงอยู่ใกล้เห็นพื้นเพิ่นซิซังเจ้าแล้ว
๑๐.๓) เป็นหญิงนี้ทำเนียมนำไก่
มันซ่างฟักป้องปองเลี้ยงให้ใหญ่สูง ซื่อว่าเป็นคนให้ทำเนียมนำเต่า
มันหากเมี้ยนไข่ไว้ดีแล้วจึ่งค่อยไป ให้ค่อยทำเพียรตุ้มเสมอยูง ซุ่มเหยื่อ
อย่าได้เฮ็ดตู้เตื้อตีนซิ่น ไขว่ภาช์นั้นเนอ อันหนึ่งเป็นคนให้ลักขณานามปลวก
หากซ่างอยู่หางซ่างอ้นคูณขึ้นใหญ่สูง
๑) กล่าวถึงหลักบุพเพสันนิวาสว่า
เป็นบุญเก่าเฮาทั้งสอง จั่งมาครองเป็นคู่
ได้มาอยู่โฮมกัน อยู่หลายวันตกแต่ง
พระบรมเพิ่นตกแต่ง เกิดคนแห่งมาเห็นกัน
สายสัมพันธ์บุพเพสันนิวาส ลงมาจากเครือเขากาด132
๒) กล่าวสอนให้รู้จักฮีตผัวคองเมีย
ผัวเมียกันฮักห่อ คือผัวก่อเมียพาย
ไปทางใด๋ให้เจ้าบอก ให้เจ้าออกทางประตู
อย่าซูลูเขยสะใภ้ให้เจ้าได้บุตตา คนตามมาบุตตีดอก
คำสอนบอกจงจดจำ เอาพระธรรมมาซู่ส่วย
ให้เจ้าเว้าค่อยๆอย่าเว้าแฮง สองจอมแพงให้ฮักเลิศ 133
สอนหน้าที่ของสามีที่ดี
ทุกคนในครอบครัว หวังเผิ่งผัวผู้ออกหน้า
เจ้าอย่าได้ตามหลังเมีย เฮ็ดเอียเคียเอียเคียคือผู้แม่
ชายบ่แท้ครอบครัวจน ให้เจ้าเป็นชายแท้ให้ผาบแพ้ทุกประการ
ใจห้าวหาญคือจอมปราชญ์ สร้างเคหาสน์ให้ฮุ่งเฮือง
สิบหัวเมืองมาช่วยค้ำ ทุกค่ำเช้าให้เจ้าอยู่สวัสดิ์
เป็นเศรษฐีบ่ไฮ่ ให้เจ้าได้ดังคำปรารถนา
สอนหน้าที่ของภรรยาที่ดี
อย่าประมาทชายที่เป็นผัว ให้เกรงกลัวคือพ่อคือแม่
อย่าข้องแหว่ชายอื่นบ่ดี หน้าที่มีให้เจ้าตกให้แต่ง
ให้เจ้าแต่งภาชน์แลงภาชน์งาย อย่าเบิ่งดายนิสัยขี้คร้าน
ให้ชาวบ้านติฉินนินทา สมบัติมาหนีไปเหมิดจ้อย134
